شبکه ۲ سیمای جمهوری اسلامی ایران که در تداول عامه با نام شبکهٔ دوم و یا کانال دو شناخته می‌شود، یکی از شبکههای تلویزیونی دولتی کشور ایران است که در مجموعه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مدیریت می‌شود. این شبکه از طرف مسئولان اجرائی‌اش با نام شبکه خانواده سیما نیز یاد می‌شود. دفتر این شبکه در میدان آرژانتین تهران، انتهای خیابان الوند واقع است.[۱]
تاریخچه
در سال ۱۳۰۸ وزارت فرهنگ، اداره کل هنرهای زیبا را تاسیس کرد. این اداره علاوه بر نظارت بر کلیه فعالیت‌های هنری، مسئولیت استفاده از وسایل سمعی و بصری مدارس را نیز عهده‌دار بود. ایجاد آزمایشگاه‌های سمعی و بصری، دانش‌سرای مقدماتی و دانش‌سرای عالی نیز جزء فعالیت‌های این اداره بود.
در سال ۱۳۴۱ اداره‌ای به نام اداره آموزش فعالیت‌های سمعی و بصری در وزارت فرهنگ تشکیل گردید که بعداً با نام دفتر آموزش سمعی و بصری فعالیت‌های خود را ادامه داد. توجه به فیلم به عنوان یک رسانه آموزشی در سطح جهانی سبب گردید این اداره اقدام به تشکیل جشنواره‌های بین‌المللی فیلم‌های آموزشی کند.
تلویزیون آموزشی در سال ۱۳۴۴ زیر نظر وزارت آموزش و پرورش و به همت آقای دکتر علاالدین دولتشاهی تاسیس شد و کار خود را بعد از دو سال، با پخش برنامه‌های درسی در زمینه فیزیک، شیمی، جبر، علوم طبیعی، زبان و دستور فارسی شروع کرد. هدف از پخش این برنامه‌ها جبران کمبود معلم‌های متخصص و جبران کمبود آزمایشگاه‌ها بود.
در سال ۱۳۵۲ تهیه برنامه‌های آموزشی به سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران تحت عنوان تلویزیون آموزشی و به مدیریت آقای دکتر علاالدین دولتشاهی واگذار شد و برنامه‌های آموزشی با پخش دروس راهنمایی در سال ۱۳۵۳ مجدداً شروع به فعالیت کرد و همزمان حدود سه هزار دستگاه تلویزیون بین مدارس شهرهای بزرگ کشور توزیع شد.
در سال ۱۳۵۸ و بعد از انقلاب اسلامی ایران آقای دکتر علاالدین دولتشاهی از این سازمان پاکسازی شد و این شبکه به شبکه ۲ سیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر نام پیدا کرد.
گروههای برنامه‌ساز
این شبکه دارای نه گروه برنامه‌ساز است. این گروه‌ها شامل گروه کودک و نوجوان، گروه فیلم و سریال، گروه مستند، گروه تأمین برنامه، گروه اجتماعی و اقتصادی، گروه فرهنگ و تاریخ و هنر، گروه پیام‌نما، گروه معارف و گروه سیاسی است.[۲] همچنین واحد مرکزی خبر صدا و سیما تعدادی از بخش‌های خبری خود را از شبکه دو به روی آنتن می‌فرستد. این بخش‌های خبری شامل اخبار ۲۰:۳۰ که در روزهای غیرتعطیل به مدت حدود بیست دقیقه پخش می‌شود، اخبار سراسری که در ساعت ۲۲ و ۳۰ دقیقه شب به وقت تهران و به مدت پانزده دقیقه پخش می‌شود، اخبار جوانه‌ها که خبرهای ویژه کودکان و نوجوانان را به مدت پانزده دقیقه در ساعت ۱۶ پخش می‌کند، می‌باشند. همچنین در ساعت ۱۵ روزهای جمعه یک بخش خبری ویژه ناشنوایان پخش می‌شود. گفتگوی ویژه خبری از دیگر برنامه‌های واحد مرکزی خبر است که از شبکه دو پخش می‌شود. این برنامه پس از اتمام اخبار سراسری در ساعت ۲۲ و ۴۵ دقیقه آغاز شده و تا ساعت ۲۳ و ۳۰ دقیقه ادامه می‌یابد. در برخی از شب‌ها مدت زمان این برنامه تمدید نیز می‌شود.
گروه کودک و نوجوان
این گروه بخش عمده‌ای از برنامه‌های شبکه دو را تولید می‌کند. قالب برنامه‌های این گروه را جنگ‌های زنده تلویزیونی، مسابقه، انیمیشن و برنامه‌های عروسکی تشکیل می‌دهد. تعداد تولیدات این گروه پس از تصمیم صدا و سیما مبنی بر تبدیل شبکه دو به شبکه کودک در تابستان ۱۳۸۷ افزایش یافت. اما هنوز این شبکه به یک شبکه اختصاصی کودک و نوجوان تبدیل نشده و به ویژه در ساعات پایانی روز و شب‌ها به پخش مجموعه‌های تلویزیونی و فیلم‌های ویژه بزرگسالان می‌پردازد. از جمله تولیدات جدید این گروه می‌توان به فیتیله جمعه تعطیله، کلاه قرمزی 94 و محله گل و بلبل اشاره کرد. از میان آثار پربیننده این گروه در گذشته نیز می‌توان زی زی گولو را نام برد.
گروه فیلم های تلویزیونی
با انحلال گروه فیلم و سریال دو گروه فیلم های تلویزیونی و گروه مجموعه های تلویزیونی تاسیس شدند و گروه فیلم های تلویزیونی به تولید فیلم های تلویزیونی با مضمون خانوادگی می‌پردازد.
گروه مجموعه های تلویزیونی
این گروه به تولید مجموعه های تلویزیونی با مضمون خانوادگی می‌پردازد.شمس‌العماره و مدرسه ما از جمله تولیدات جدید(مجموعه تلویزیونی)|شهریار]] و شیخ بهایی از جمله تولیدات سیما
گروه اجتماعی و اقتصادی
عمده تولیدات این گروه را جنگ‌های تلویزیونی تشکیل می‌دهد. مردم ایران سلام و روز از نو از جمله این برنامه‌ها هستند که معمولاً در ساعات اولیه صبح پخش می‌شوند. تصویر زندگی برنامه دیگری است که با مخاطب قرار دادن بانوان خانه‌دار در ساعات ظهر پخش می‌شود. این شبکه به تولید برخی برنامه‌های ورزشی نظیر ورزش از نگاه دو، دورخیز و توپ طلایی نیز می‌پردازد.
گروه مستند
این گروه به تهیه فیلم‌های مستند با رویکرد اجتماعی پرداخته و به ویژه در مناسبت‌های تاریخ معاصر ایران مانند سالگرد جنگ ایران و عراق، پیروزی انقلاب ایران و... به پخش تصاویر آرشیوی می‌پردازد.
گروه معارف
برنامه‌های این گروه بیشتر در زمان اذان ظهر و مغرب به افق تهران پخش می‌شود. تهیه برنامه‌های گفتگو در مناسبت‌های مذهبی شیعیان از دیگر وظایف این گروه‌است.[۳]
گروه سیاسی
برنامه جهان سیاست که به موضوعات سیاسی روز جهان پرداخته و پنج‌شنبه‌ها از شبکه دو پخش می‌شود، از جمله تولیدات این گروه‌است.[۴] گروه سیاسی همچنین در ایام نزدیک به برگزاری انتخابات در جمهوری اسلامی برنامه‌هایی با هدف افزایش مشارکت رأی‌دهندگان پخش می‌کند.
گروه فرهنگ و تاریخ و هنر
برنامه پلی به گذشته با اجری خسرو معتضد که هر شب از شبکه دو پخش شده و به بررسی رویدادهای تاریخ معاصر ایران می‌پردازد، از جمله تولیدات این گروه‌است.[۵]
گروه تأمین برنامه
این گروه دارای دو بخش تأمین برنامه داخلی و خارجی است. این گروه به خرید فیلم‌ها و سریال‌های خارجی و همچنین فیلم‌های سینمایی ایرانی برای پخش از شبکه دو می‌پردازد. از جمله سریال‌های خارجی پربیننده پخش شده از این شبکه باید قصه‌های جزیره، پزشک دهکده و جواهری در قصر را نام برد. این شبکه مانند سایر شبکههای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برخی صحنه‌های فیلم‌ها و سریال‌های خارجی را به دلیل مسائل اخلاقی حذف یا دستکاری می‌کند. گروه تأمین برنامه برخی برنامه‌های متنوع دیگر مانند دوربین مخفی، تصاویر سیرک و... را از شبکههای خارجی ضبط و در قالب برنامه‌هایی مانند رنگارنگ پخش می‌کند.
گروه پیام‌نما
این گروه محتوای پیام‌نما (تله‌تکست) شبکه دو را تولید می‌کند.
برنامه‌ها
برنامه‌های سابق
منابع
- مبانی نظری تکنولوژی آموزشی، تهران، ۱۳۷۰، چاپ دوم، ص ۱۶.
- همان، ص ۱۸.
- همان، ص ۱۶.
- همان، ص ۱۷.
- همان، ص ۲۴.
